Krimp: of een betere aanloop

Deze week hebben we de nodige aandacht gehad voor krimp. D66 Gelderland werd er mee geconfronteerd in haar bezoek aan Ulft. De burgemeesters van de P10: de 10 grootste plattelandsgemeentes waren in conferentie bij elkaar. Het regeerakkoord besteed er voor het eerst ook woorden aan.  Nu is krimp een noodzakelijk begrip om de bewustwording van de uitdaging op gang te brengen. Daar staat tegenover dat het het begrip “krimp”ook stigmatiserend kan werken. Ik zou liever willen spreken van een betere aanloop naar een andere sociale economie.

Krimp is niet nieuw

Overigens is het begrip krimp niet nieuw. Van de mijnsteden van Wales en Noord Frankrijk tot het platteland van de Bourgogne en de Ardennen: krimp is een bekend probleem waar ook goed en slecht beleid tegen aangegooid is. Bovendien al begint krimp in oude industriegebieden en plattelandsgebieden, rond 2030 zal krimp eerder de regel dan de uitzondering zijn. Er is in de milieubeweging ook al veel gezegd en geschreven over krimp. Ik liep in juni een boekwinkel in Lille binnen en daar was een heel rek aan gewijd. Er zijn betere en slechtere boeken aan gewijd. Teleurstellend zijn de boeken die volstaan met een oproep tot mentaliteitsverandering en aanvaarding.

Natuurlijk moet het denken om, maar als je niet met een perspectief  komt dan neem je mensen niet mee. Aan Cassandra’s hebben we niet genoeg, want dat geeft geen antwoord aan mensen waarvan de waarde van het huis onder de hypotheekschuld daalt, die hun winkel moeten sluiten of 10 km naar school of huisarts moeten fietsen. Wat wel duidelijk is, is dat een harde kapitalistische markteconomie geen antwoord op krimp biedt. Wie dat wil aanschouwen gaat naar Flint (Michigan) of Youngstown (Ohio). Krimp vraagt om een actief overheidsbeleid. Overigens is daar op Europese schaal al over nagedacht.

Wat zijn de knellende elementen van krimp:

- Knellende Arbeidsmarkt voor werkgevers

- Vraag naar voorzieningen niveau onder druk

- Aanbod voor voorzieningen onder druk

- Scheve woningmarkt

- Krimpende belastinggrondslag voor overheden

Arbeidsmarkt

Knellende arbeidsmarkt voor werkgevers leidt tot een uitholling van stuwende werkgelegenheid. Verzorgende bedrijfstaken weten zich staande te houden op een lokale markt, stuwende bedrijfstaken zijn minder plaatsafhankelijk. Net als in de jaren zestig kunnen arbeidsintensieve bedrijven hun productie verplaatsen naar gebieden met een ruimer arbeidsaanbod, b.v. Oost-Europa. De Achterhoek is het tweede industriegebied van Nederland, dus er staat wel wat op het spel. Er is de weg om via arbeidsmigratie tekorten op te lossen, maar dat is politiek gevoelig – ook al is er vrij verkeer van personen binnen de EU. Het is zaak te zorgen voor een goede ontwikkeling van opgeleide mensen, vooral op MBO niveau. Samenwerking tussen onderwijs en ondernemingen is essentieel.

Voorzieningen: onderwijs

Met krimp daalt de behoefte aan bepaalde voorzieningen. Door ontgroening betreft dat eerst de kinderopvang, dan het onderwijs. Nu al komen in Bronckhorst de helft van de basisscholen dicht bij de opheffingsnorm. Er zit weinig anders op dan de Franse oplossing: scholen opheffen en bussen inzetten. Het alternatief is brede scholen: kulturhusen met schoolvoorzieningen: zo blijft er wel in elk dorp een voorziening. Omdat het draagvlak voor detailhandel en horeca ook verzwakt kan het zaak zijn om gemeenschapsvoorzieningen en horeca te combineren zoals in Bergum.

Voorzieningen: zorg

Met krimp stijgt ook de behoefte aan de voorzieningen. Vergrijzing leidt hier tot een sterke groei in de vraag naar zorg. Probleem is evenwel dat de huisartsen vergrijzen en het arbeidsaanbod van mensen in de zorg daalt. Het is buitengewoon moeilijk een fijnmazig zorgaanbod aan te blijven bieden. Thuiszorg in het buitengebied, een huisarts in elk dorp, voldoende ziekenhuizen met een breed aanbod. De situatie is niet zo zorgelijk als in Oost-Groningen, maar ook in Gelderland moet gewerkt worden aan zorgcentra in grote dorpen waar verschillende zorgaanbieders samenzitten. Productiviteitsverhoging (vooral door rationaliseren en automatiseren van adminstratieve handelingen) kan leiden tot meer handen aan het bed.

Woningmarkt

Voor veel mensen is de ontwikkeling van de woningmarkt zorgwekkend. Bouwcontingenten nemen af, zelfs tot nul omdat er ook ruimte moet zijn bestaande woningen en bedrijven te herbestemmen (Rood voor Rood). Maar ook woonhuizen worden onverkoopbaar. Dat geldt vooral voor woningen uit de jaren zestig in het buitengebied, in slechte staat van onderhoud. Voor de eigenaren zijn deze woningen vaak een pensioenvoorziening. Nu ze ouder zijn kunnen ze niet verkopen, en het aanbieden van zorg in het buitengebied is niet goedkoop. Sociaal isolement dreigt. Een oplossing zou zijn om met een fonds deze woningen tegen 70% van de executiewaarde te kopen, of indien hoger  de hypotheekwaarde. Daartegenover kan dan gebouwd worden in of aan de rand van dorpskernen.

Gemeentelijke belastingen

Dat speelt ook in op het volgende punt. Door krimp dalen ook de inkomsten van gemeentes. De afdracht van het gemeentefonds is deels afhankelijk van het aantal inwoners. Daarnaast is de OZB een belangrijke inkomstenbron. Vooral als de waarde van woningen dalen, door overaanbod, dan daalt ook de inkomstenbron van de overheid. In het belang van de inwoners en van de gemeente is het dat woningen hun waarde behouden. Ook daarom is het van belang dat aanbod uit de markt wordt genomen. Ik zal in een volgende bijdrage een OZB revolving fund uitwerken. Daarnaast is ook een herstructurering van de huursector noodzakelijk. Dat kan door het aftoppen van hoogbouw. Zo kan het woningaanbod verkleint worden met verbetering van sfeer en leefbaarheid.

Zelfredzaam en trots

In krimpgebieden is het zaak een beroep te doen op zelfredzaamheid en trots van mensen. In de Achterhoek is het Akkoord van Groenlo een voorbeeld van een initiatief van ondernemers om de Achterhoek energieneutraal te maken in 2030. Ook een mooi initiatief is het Achterhoeks Centrum voor Technologie. Bredevoort Boekenstad is ook een bijzonder evenement. Het koesteren van erfgoed is ook een bron van trots, herkenning en van nieuwe initiatieven zoals de DRU fabriek in Ulft of de Tricotfabriek in Winterswijk.

Krimp is ook een manier van een een nieuwe aanloop voor een hogere sprong.