Na de superprovincie: toekomst middenbestuur

Het is nu duidelijk, de zoveelste poging om te komen tot een reorganisatie van het middenbestuur is mislukt. Het plan voor een superprovincie van Plasterk is gestrand, bij het turven van de stemmen wegens onvoldoende steun voor een plan zonder diepgang. Flutland zal slechts een naam blijven. Maar het is wel jammer, want er was wel een probleem aan ten grondslag. Maar van de agenda van Plasterk is niets over. Ook bij gebrek aan visie en bij een overdaad aan hindermacht. De provincies boeren verder, aan de hand van een omslachtig traject “Kompas2020″. Typisch IPO.

Toekomst Provincies

Er wordt nog wel eens getwijfeld aan de reden van bestaan van provincies, of wat breder van het middenbestuur. Dat is geen discussie die alleen in Nederland speelt. De meeste Europese landen, en trouwens ook de Verenigde Staten kennen drie tot vijf bestuurslagen. In de meeste landen zijn er een of meer lagen tussen de gemeente en de staat. alleen kleine landen, zoals Luxemburg of Slovenie kennen geen middenbestuur.

De omvang van de middenlaag verschilt. In Italie en Duitsland zijn de middenlagen (Regione of Lander) 3 tot 5 mln inwoners met uitschieters van meer dan 10 mln inwoners. In Belgie en Oostenrijk zijn de provincies of lander minder dan 1mln gemiddeld. In Frankrijk zijn er regio’s met minder dan 1 mln inwoners en twee met meer dan 10mln inwoners. Finland en Zweden hebben ook meerdere regio’s die elk weer in oppervlakte groter zijn dan Nederland. Maar zelfs de gemeente Ivalo is met 20.000 inwoners groter in oppervlakte dan Gelderland. Allemaal EHS.

Bestuurlijke Drukte

Dan zijn er ook nog landen met meerdere lagen middenbestuur. In Duitsland zijn er nog kreisen en bezirksregierungen. Frankrijk heeft naast de “region”: departementen, arrondissement, cantons en communautes de communes en ook nog stadregio’s. Ook de Fransen vinden dat teveel van het goede, vooral omdat ze 36000 gemeentes hebben (gemiddeld 1700 inwoners). Ook in het buitenland bestaan er overigens samenwerkingsverbanden. Maar in Frankrijk tolereert men geen lappendeken, je werkt altijd in hetzelfde verband samen. Een variant daarop is dat de provincie als WGR opereert. Prima als gemeenten samenwerken, maar dan doen ze dat als provincie. In kleine provincies als Flevoland, Drenthe of Zeeland zou het sowieso goed zijn om te denken/werken vanuit twee overheden.

Regionale Tegenmacht

In meerdere landen staat de organisatie van het middenbestuur ter discussie. De discussie is vaak ingegeven door bezuinigingen maar ook door het verbeteren van de kwaliteit van het openbaar bestuur. Ook wordt het argument genoemd dat de bestuurschaal moet aansluiten bij de maatschappelijke opgaven. In sommige landen is federalisme een meer principieel argument om het bestuur te hervormen. Een origineel argument voor sterkere regio’s is het terugdringen van de dominantie van de hoofdstad. Een landsdeel Oost is dan een tegenhanger voor Haagse dominantie, of Catalonie een tegenmacht tegen Madrid. In alle landen lijkt men vast te houden aan een systeem van tenminste drie bestuurslagen. De hoofdingredienten zijn:

- Samenvoegen van gemeenten (Belgie, Nederland)

- Samenvoegen van twee lagen middenbestuur (Italie en poging in Frankrijk)

- Van provincies naar landsdelen (Denemarken, Nederland, Frankrijk)

Er is geen optimaal model of oplossing, al was het maar omdat de bevoegdheden van de verschillende bestuurslagen niet hetzelfde is, en omdat elk land vanuit een andere bestuurlijke traditie redeneert. In geen enkel land is gaat de reorganisatie van het bestuur makkelijk. In Engeland gaat het veruit het makkelijkst omdat het lokale bestuur per wet wordt ingesteld en afgeschaft. een eenvoudige meerderheid is voldoende. Er wordt ook wat gerotzooid in het VK. Ik ben in 1964 in Stockport (Greater Manchester of Cheshire) geboren, mijn geboorteplaats is in 50jaar al vier keer van middenbestuur gewisseld.

St-Vitus Dans van Onderop

Nederland is bijzonder omdat er nooit sprake is van grootschalige reorganisatie maar van een permanente beweging van kleine aanpassingen. Gemeentelijke herindeling moet van onderaf, ook al gaat het soms provinciegewijs. Dan de Belgen, die hebben in 1975 in een operatie het aantal gemeenten tot een vijfde teruggebracht. In Frankrijk is de procedure van gemeentelijke herindeling zo zwaar dat het alleen voorkomt met gemeenten zonder inwoners (dan hoeft er geen referendum plaats te vinden). Maar ze hebben in Frankrijk in 1981 per wet wel 23 regio’s opgericht (als vijfde bestuurslaag). In Italie en Frankrijk hebben ze geprobeerd om naar een laag middenbestuur door de provincies en de regio’s samen te voegen. In Frankrijk is dat mislukt. Tegelijkertijd probeert Frankrijk het aantal van 23 regio’s te verminderen tot een kleiner aantal. Dat wordt ook lastig. In Denemarken is zowel de gemeentelijke opschaling als de vorming van landsdelen geslaagd. dat is dan ook het enige goede voorbeeld.

Betere dienstverlening en bestuurskracht

In Nederland wordt de reorganisatie van het lokaal bestuur ingegeven door een aantal argumenten: het belangrijkste argument is de aansluiting tussen bestuurlijke schaal en  maatschappelijke opgave. Een betere dienstverlening op het gebied van werk, inkomen en zorg rechtvaardigt sterkere gemeenten. Meer samenhang en daadkracht in ruimtelijke ordening en regionale economie rechtvaardigt sterkere regio’s. Beide bestuurslagen moeten dan democratisch gelegitimeerd worden, en dat betekent ook dat het meer moeten zijn dan uitvoeringsloketten. Kortom met deze visie ga je naar minder gemeenten en minder provincies. Daarnaast zou dan ook het aantal samenwerkingsverbanden teruggeschroefd kunnen worden.

Liever Hervormen dan de Stiekeme Kaasschaaf

In de lijn van D66 ben ik eerder voorstander van een opschaling van provincies en dus een grote hervorming dan van stiekeme decentralisaties, kaasschaafbezuinigingen en stil morrelen aan de open huishouding van provincies. Daarbij moet de provincie met vrij technische taken als Ruimtelijke ordening worden ontdaan van de culturele romantiek. Je hebt geen provincie nodig om het fries te beschermen of de viering van carnaval. wel is het van belang dat provincies meer bevoegdheid en meer autonomie krijgen. Dat betekent dat taken van gemeenten en provincies in de grondwet worden verankerd en dat de lokale overheden genoeg inkomsten (dus ook belasting) krijgen om die taken aan te kunnen. ook ben ik voorstander van een Landsdeel Oost om een sterkere vuist tegen de randstad te kunnen ballen en een volwaardige gesprekspartner voor Nordrhein-Westphalen te worden.