Soevereiniteit van de Lokale Overheden

In de aanloop van de Europese Verkiezingen wordt vaak gesproken over Soevereiniteit. Thierry Baudet legt de soevereiniteit bij de natie-staat. Bij Baudet is de staat feitelijk de voorzetting van de Absolute Monarchie. Toch is sinds de Franse revolutie de Soevereiniteit bij het Volk gelegd “la souveraineté nationale appartient au peuple”. De staat is slechts een uiting van die soevereiniteit. De Nederlandse Grondwet spreekt niet eens over staat maar over de “overheid”. De overheid komt na de grondrechten, dus ook in Nederland staat de burger formeel centraal. 

Burgers zijn Soeverein

In alle democratieen hebben we burgers de soevereiniteit overgedragen aan verschillende overheidslagen maar altijd met democratische legitimatie. Sinds 1815 is die verdeeld over regering, provincies en gemeenten. Sinds 1945 zijn een aantal bevoegdheden via democratische geratificeerde verdragen overgedragen aan internationale instellingen. Helaas niet altijd met democratische controle, maar bij de Europese Unie wel. Burgers verliezen geen soevereiniteit bij Europese integratie, we dragen over van de ene democratisch gelegitmeerde bestuurslaag naar de andere. Of anders van de Haagse Kaasstolp nar de Brusselse Toren van Babel: maar beiden democratisch.

Enkelzijdige Subsidiariteit

Soevereiniteit (en subsidiariteit) wordt doorgaans enkel beoordeeld in het duo Nederland versus Europa. Maar de heftigheid van die discussie staat in schrik contrast met de omvloerstheid van gesprekken over verhoudingen tussen rijk, provincies en gemeente. Terwijl de argumenten die gelden over wat een lidstaat het beste kan (het inrichten van sociale zekerheid en gezondheidszorg) kunnen ook gelden voor provincies en gemeenten. In Nederland waakt Den Haag (of de Haagse elite, incl. de PVV) over haar bevoegdheden. Maar bij Nederland is iets geks aan de hand.

Kerntaken in de Grondwet

In de Nederlandse Grondwet, is anders dan in Frankrijk of Oostenrijk niet geregeld waar elke overheidslaag overgaat. Dat wordt bepaald door de wet, lees door regering en staten-generaal. Dat betekent dat de taken van provincies en gemeenten onderwerp van permanent touwtrekken tussen bestuurslagen. Zo hadden we de Commissie Lodders over de kerntaken en hebben we nu en exercitie Kompas2020. Achterkamertjespolitiek waar de burger geen rechten aan kan ontlenen. Veel bestuurlijke drukte om een spaghetti aan arrangementen tussen overheidslagen te regelen.   

Belastingen en Schatkistbankieren

In Nederland hebben lokale en regionale overheden geen vrijheid in het heffen van belasting. Nu zijn we geen voorstanders van hogere belastingen, maar in combinatie met te lage afdrachten vanuit het Rijk en de systematische efficiency-kortingen bij decentralisaties is de financiering van gemeenten en provincies wellicht op lange termijn niet toereikend voor de opgaven. Daar komt tenslotte bij dat het Rijk de lokale overheden verplicht tot schatkistbankieren. Die wet beperkt de investeringsvrijheid van lokale overheden. 

Nu bestaat er bij de Raad van Europa een Congres van Lokale en Regionale Overheden. Dit Congres doet een monitoring van de autonomie van lokale overheden. Dat doen ze met akkoord van de lidstaten. Nederland komt in het laatste rapport niet best uit de bus, en dan heb ik niet eens over de onstentenis van een gekozen CdK en Burgemeester (een nederlandse anomalie). D66 was daar in april bij op bezoek in Straatsburg. D66 heeft in de Commissie AFW op 14 mei 2014 daarover een debatverzoek voor ingediend (omgezet in schriftelijke vragen) D66 wil graag Paragraaf 2 van Pagina 2 van de Statenbrief n.a.v. dat rabespreken. Dat willen we doen aan de hand van de volgende vragen.

1. Zijn de aanbevelingen van de Raad van Europa aanleiding om binnen  het IPO te spreken over een sterkere verankering van kerntaken in een wettelijk kader dat ook burgers meer zekerheid geeft (zoals in de Grondwet).
2. De aanbeveling van de Raad van Europa geeft aan dat lokale/regionale overheden een groter eigen belastinggebied moeten krijgen. In tijden van crisis is dat onverstandig, maar op langere termijn kan er sprake zijn van een erosie van inkomsten waardoor de Provincie haar kerntaken niet langer aan kan. Kan er in IPO verband gedacht worden over een lange termijn visie op eigen inkomsten met grondslagen (ruimtelijk/economisch) die in relatie tot de kerntaken staan.
3. De Raad van Europa stelt kanttekeningen bij de Wet Hof en het Schatkistbankieren. Is dit aanleiding voor GS om in IPO verband nogmaals dit aan te kaarten bij de Minister en kan het aanleiding zijn voor Gelderland om beleidsrijk de revolverende fondsen structuur uit te breiden naar ander thema’s (zoals infrastructuur).

Overigens weten minderheden maar al te goed dat Europa hun grootste vriend is. Want gemeenten staan het dichtst bij mensen, de regio’s begrijpen de ruimtelijke omgeving en Europa de wereld. Lid-Staten zoeken een nieuwe betekenis.