Wat kan Gelderland verwachten van Rutte I ?

 Regeerakkoord

We hebben nu twee weken een nieuwe regering, het regeerakkoord is gepresenteerd, verdedigd en aangenomen. Op de ministeries zijn de bordjes verhangen en de druk wordt verdeeld. Ook komt de regering met eerste plannen en luchtballonnen. De weerstand begint zich te organiseren. In enkele artikelen gaan we de consequenties van het akkoord voor Gelderland doordenken. Vandaag behandelen we de consequenties voor de Provincie Gelderland als organisatie/bestuurslaag. Later behandelen we een aantal beleidsterreinen.

 Bestuurslaag “provincie”

Alle bestuurslagen (Rijk, provincie, gemeenten, waterschapen) moeten zich richten op hun kerntaken. Een moeilijk begrip in deze discussie is dat de kerntaken niet op een plek  wettelijk zijn vastgesteld. Kerntaken zijn per wet bepaald, zoals het opstellen van  structuurvisies in de ruimtelijke ordening of het voeren van toezicht over de gemeentes. Maar voor het overige stelt de provinciewet geen beperkingen op anders dan door de wet bepaald. Dat heet de open huishouding. In Nederland hebben de regionale overheden anders dan in Frankrijk geen beperking aan de taken.

Kerntaken

Maar het regeerakkoord legt aan de provincie kerntaken op. Zoals: Ruimte, Economie, Natuur. Ook het toezicht op de gemeentefinanciën blijft staan, waarbij financiële pro­blemen van gemeentes de enig mogelijke aanleiding tot onvrijwillige herindeling van gemeentes is. Jeugdzorg (preventie en hulpverlening) gaat volledig naar de gemeenten. Let wel, dit zijn niet de kerntaken, dit zijn de kerntaken die de regering nuttig bij de provincie vindt. Indien de open huishouding blijft bestaan, staat het de provincie vrij om zelf haar kerntaken bepalen. Ze kan eigen beleid blijven voeren, of op eigen initiatief of op verzoek van gemeentes en samenleving beleid maken. In dat laatste geval wordt meestal gesproken van een regierol. De provincie zou een regierol kunnen hebben bij zorg. Overigens stelt het regeerakkoord dat op elk beleidsterrein niet meer dan 2 bestuurslagen actief zijn. Bij ruimtelijke ordening wordt nadrukkelijk provincie (kaderstellend) en gemeente (beslissend) genoemd. Cultuur wordt niet genoemd, en is nu een taak van alle drie de bestuurslagen.

 Ambtenaren

De veranderende rol van de provincie heeft consequenties voor het ambtelijk apparaat. Zo vraagt het ontwikkelen van een structuurvisie in de Ruimtelijke Ordening om andere houding en vaardigheden dan het toetsen van een bestemmingsplan. Het verschuiven van taken van rijk naar provincie vraagt ook een upgrading, maar uitvoerende taken kunnen juist weer door de provincie doorgedelegeerd worden aan gemeentes of agentschappen.

Alle bestuurslagen moeten de aantallen ambtenaren terugdringen. Voor provincies wordt dit expliciet gekoppeld aan focus op de opgedragen kerntaken. Binnen de huidige CAO voor de provincie en met het geldende ambtenarenrecht is het reorganiseren van de provincie een lastige klus. Het ambtenarenrecht wordt afgeschaft (overigens heeft Fatma Koser Kaya dat in de kamer voluit omarmt). Maar dat heeft niet op korte termijn effect (contract geldt). Dat wil zeggen dat het opvangen van nieuwe taken mogelijk door externe inhuur wordt opgevangen. Lastig. Daar komt bij dat voor de CAO’s in publieke sector een nullijn geldt waardoor het voor deskundige ambtenaren aantrekkelijk wordt om als adviseur aan de slag te gaan. Het regeerakkoord is erg negatief over ambtenaren, waarbij de politiek zichzelf wel makkelijk vrij pleit van de last die zij op het apparaat legt (door de verantwoording en monitoringsrage, de vragen over pietluttig­heden en symbolische zaken, de bemoeienis op detail en projectniveau).

Politici

Het kabinet wil minder volksvertegenwoordigers, ook in de Provinciale Staten. Tevens minder bestuurders (gedeputeerden). Op zich kun  je daar niet tegen zijn. Minder politici dwingt ook de politiek om zich sterker te richten op hoofdlijnen. Met vijf commissies zou je geen fractie van meer dan 5 leden hoeven te hebben. Voor Gelderland zou dan 40 tot 45 statenleden wel voldoende zijn. Daar staat tegenover dat de vergoeding voor statenleden laag is (1000 Euro per maand voor een 20-urige werkweek) op het niveau van een raadslid van een gemeente van 40.000 inwoners. Veel bespaar je daar niet. Symboolpolitiek.

Landsdelen

De regering wil het provinciaal bestuur hervormen, te beginnen in de Randstad (Utrecht, Flevoland, Zuid en Noord Holland). Daar is D66 het mee eens, alleen jammer dat er voor de overige provincies niet sneller wordt gewerkt naar een fusie. D66 is t.a.v. Gelderland voor een opschaling van de provincie naar landsdelig niveau: een nieuwe provincie Oost-Nederland met Gelderland, Overijssel, het noordelijk deel van Flevoland en wellicht Veenendaal en Rhenen. Opmerkelijk dat vervoer in de Randstad wordt weggehaald bij provincies en gemeenten en ondergebracht in een Infrastructuurautoriteit (niet democratisch gelegitimeerd). De vraag is of de provincie Gelderland ook hier haar rol van vervoersautoriteit en beheer over provinciale wegen zal verliezen. Daarnaast wordt de WGR+ afgeschaft. Zo wordt het voortbestaan van de stadsregio ter discussie gesteld. Daartegenover lijkt het denkbaar dat gemeentes met meer taken en geen schaalvergroting naar het instrument van samenwerking zal grijpen. Een open einde hier…

Lacunebeleid

Nu kent bestuurlijk Nederland het begrip “lacunebeleid”. Dat betekent dat een bestuurslaag een gat opvult dat een andere bestuurslaag laat ontstaan. Met de open huishouding van provincie en gemeente is dat mogelijk. Bestuurslagen doen daar nogal stoer over, zoals; “we gaan niet goed maken wat Den Haag laat liggen”. Of andersom als je lokaal geen subsidie krijgt ga dan maar na de provincie. In het lacunebeleid zijn drie overwegingen aan de orde. Ten eerste begrijpt de burger het? De burger ziet een probleem en vraagt zich niet eerst af welke bestuurslaag het moet oplossen. Ten tweede wat is de schaal en het effect van het probleem? Gelderland heeft geen bijzondere eigen verantwoordelijkheid voor een Nationaal Historisch Museum, wel voor het Gelders Orkest. Ten derde is er sprake van een tijdelijke dwaling van het bestuur dat een gat laat vallen en is de schade onherroepelijk. Met deze regering moet je soms noodverband aanbrengen…