Bezorgd over de kosten van democratie

Het zoveelste bestuursakkoord

Een aantal provincies en een aantal gemeentes heeft het onderhandelingsakkoord tussen Rijk, Provincies en Gemeentes over nieuwe financiële verhoudingen verworpen. D66 steunt deze lijn in elk geval in Gelderland. De volgende tekst diende als bouwsteen bij onze inbreng in het debat. Ik was er niet, om wellicht begrijpelijke redenen maar mijn Vice-Fractievoorzitter – Fleur van der Schalk heeft vooral gewezen op de democratische legitimiteit van het akkoord dat leidde tot een gezamenlijke motie van Groen Links en D66. Ze kunnen dus tenminste een week zonder me in Gelderland.

Hof en het Schatkistbankieren

Ter herinnering het akkoord tussen de bestuurslagen betreft de Wet Houdbare Overheidsfinancien (HOF), het Schatkistbankieren, het BTW compensatiefonds (zoek op Google met Michiel Scheffer schatkistbankieren of ga meteen naar die pagina op mijn website). Dit akkoord komt bovenop het bestuursakkoord van voorjaar 2011 dat en groot aantal taken van het rijk naar lokale overheden  overdraagt en het eerdere akkoord van 2009 (n.a.v. rapport Lodders dat het profiel van provincies aanscherpt op een aantal kerntaken. Daarbuiten is er nog een discussie over landsdelen en een discussie over het opschalen van gemeentes. Tenslotte is er nog de aankondiging van het Rijk dat lagere overheden naar een materieel gesloten huishouding gaan: dat wil zeggen dat lagere overheden alleen middelen krijgen voor bepaalde doelen en geen beleid meer buiten die doelen kunnen voeren (ze mogen het wel). Dit alles wordt gelardeerd met een verkleining van de raden en staten. Minder democratie voor nog minder geld. Ik geloof niet dat het Appel van 1966 begon met “We zijn ernstig bezorgd over de kosten van de democratie…”.

Gerommel met decentralisatie

Het eerste bezwaar tegen het laatste akkoord is dat nu met een reeks maatregelen er een onsamenhangend gerommel ontstaat. De algemene trend is dat lokale en regionale overheden meer taken krijgen, maar niet altijd met meer bevoegdheden en middelen. Anderzijds beperken de wet HOF en het schatkistbankieren de lokale overheden in het investeren in nieuwe taken. Daar waar Den Haag waakt op de overdracht van bevoegdheden naar Brussel, geldt het argument van subsidiariteit niet als het om lagere overheden gaat. Zo wordt in het regeerakkoord de open huishouding van lagere overheden materiaal ingeperkt. Nou verander, dan de grondwet als je van de open huishouding afwilt.

Aanranden van de Grondwet

De grondwet wordt wellicht deels feitelijk buiten werking gesteld, In elk geval ontbreekt er zicht op een samenhangend en voorspelbare ontwikkeling. De financiële druk van het Rijk bepaalt de vormgeving van akkoorden, niet het open debat waarin volksvertegenwoordigers zijn betrokken. Dat is niet onbelangrijk want het akkoord gaat over de mate van autonomie van decentrale overheden. D66 Gelderland heeft bezwaar tegen de gebrekkige democratische legitimiteit van de reeks van bestuursakkoorden (nu de vierde in vijf jaar). Elk van de akkoorden mist deze legitimiteit. Noch het mandaat aan het IPO, noch het onderhandelingsresultaat aan deze staten zijn tijdig voorgelegd. Dat verwijt treft niet GS maar wel het Rijk en het IPO gelet op de haast om te komen tot onderhandelingen en tot een resultaat.

Investeren uit de crisis

Een tweede bezwaar is dat bezuinigen maar een van de noodzakelijke onderdelen van de weg uit de crisis zal zijn. Investeren is ook een noodzakelijk onderdeel van een crisisbestrijdingspact. In 2008/09 was er in Nederland nog een sfeer die aanmoedigde om de financiële crisis aan te grijpen om het accent te verleggen van diensten naar industrie en van investeren in onroerend goed naar investeren in duurzame ontwikkeling. Op dit moment weet de exportgeorienteerde industrie zich staande te houden, ondanks beperkte investeringsruimte. In de overgang naar duurzame energie of het oplossen van grondstoffentekorten loopt Nederland achter. Dit is echt een reden om bezorgd te zijn.

Revolverende fondsen

Met de wet Hof en het schatkistbankieren wordt de investeringsruimte van lagere overheden geremd. Dat verergert de crisis. Het vertraagd ook de energietransitie, de aanpak van grondstoffenschaarste of het aanpakken van klimaatverandering. Er is helaas een gebrek aan evenwicht tussen de provincies waar het gaat om investeringsruimte. Daar staat tegenover dat het Rijk in de Randstad infrastructuur vaak geheel financiert, daar waar ze in de rest van het land vaak cofinanciering van provincies vraagt. Een oplossing zou kunnen zijn om een landelijk innovatie en energietransitiefonds op te zetten waaruit projecten uit het gehele land leningen kunnen krijgen. Wat onze fractie betreft, onderzoekt GS op korte termijn de uitbreiding van de Revolverende middelen voor energietransitie naar voorbeeld van Overijssel.

Rijksprojecten in de provincie

D66 hecht bijzondere waarde aan een clausule dat er in het kader van de Wet Hof een uitzondering moeten worden gemaakt voor bijdrage van de provincie aan projecten van het rijk. De bijdrage aan de A15 zou de gehele investeringsruimte van Gelderland beslaan, en dat is voor onze partij een buitengewoon zware last. De lagere rendementen van het schatkistbankieren zou ook ons inziens vertaalt moeten worden in een herprioritering van het Meerjarig Investeringsfonds Gelderland. Daarbij zouden vooral bijdragen aan rijksprojecten als eerste kritisch bekeken moeten worden, en in het algemeen investeringen in wegen.