Geld dwingt tot nieuw bestuursakkoord

Ik heb in mei twee goedbezochte weblogs geschreven over de veranderende financiele verhoudingen tussen bestuurslagen en in het bijzonder inzicht gegeven in de gevolgen van schatkistbankieren en van de Wet Houdbare Overheidsfinancien (HOF). Ook al heb ik me hier en daar een grap veroorloofd, is het de twee wetten ernst en is het ongepast dat lokale overheden hun gang gaan terwijl het Rijk zweet en de Nederlanders laat zweten om de overheidsfinancien op orde te krijgen. We zitten er samen in. En we doen het niet voor Europa maar voor de toekomst van onze kinderen.

Als we er samen in zitten dan zou wel het volgende moeten gelden:

1. Het schatkistbankieren wordt geleidelijk ingevoerd, met een wettelijke basis en met respect voor lopende overeenkomsten

2. Bij de wet Hof wordt met overheden een meerjarenkader afgesproken, boetes gelden alleen als ook Nederland beboet wordt.

De Gemeentes: ons Griekenland

Maar zo geldt omgekeerd dat de lokale overheden het moeilijk hebben. Het toegenomen beroep op uitkeringen drukt op de gemeentefinancien die opdrogen door minder belastinginkomsten en negatieve grondexploitatie.  Sinds het regeerakkoord hebben een aantal provincies een aantal taken van het Rijk gekregen zonder de bijbehorende middelen en hebben uit hun vermogen investeringen gefinancierd. Het wordt de komende jaren niet veel beter want met de trap op trap af systematiek, ademen de rijksbijdrages voor provincies en gemeenten met de Rijksfinancien. Als er op rijksniveau de komende jaren nog eens 20 mld bezuinigd wordt dan gaan de lokale financien ook mee achteruit.

Dit is gegaan zonder een wezenlijke discussie over bestuurlijke hervormingen. Je zou ook kunnen besparen op de overheid zelf. Niet door alleen door de raden en staten te verkleinen, wel door het aantal provincies en gemeentes terug te brengen en kritisch te wieden door de samenwerkingsverbanden. Dat betekent ook de slechte bestuurlijke drukte wegnemen. Daarnaast staat de discussie over bezuinigen teveel los van de andere twee componenten van herstel: hervormen en investeren. Je zou bijna vergeten dat we naast een financiele crisis ook een duurzaamheidscrisis hebben. Dat betekent ook dat we ook de overgang moeten maken naar andere manieren van produceren en consumeren. Nog even benadrukken: naast stabiele overheidsfinancien speelt investeren ook een rol. Dat hebben we nodig om perspectif te bieden.

Naar een bestuursakkoord

Ik gooi ten aanzien van het schatkistbankieren en de wet HOF niet de kont tegen de krib. Mijn oproep is allereerst om binnen partijen en tussen bestuurslagen een beeld hebben van de gevolgen. Een gedeelde visie over aanleiding, keuzes en consequenties helpt altijd om draagvlak te krijgen. Draagvlak helpt ook om een bestuursakkoord te formuleren waarin opnieuw gekeken wordt naar de verhoudingen en verantwoordelijkheden van bestuurslagen. Kom je daar niet op uit dan krijg je conflicten en slimmigheden die uiteindelijk voor de rechter worden uitgevochten.

Componenten van een bestuursakkoord

Ik zou de componenten van een bestuursakkoord willen voorstellen:

- Het openbaar bestuur is in Nederland te versnipperd. Daarom moeten we toe met minder provincies, opgeschaald naar landsdelig niveau en veel minder gemeentes (ca. 200). Er wordt gesnoeid in niet-democratisch verankerde samenwerkingsverbanden.

- Een groter aantal taken kunnen van Rijk naar gemeente/provincie worden overgeheveld. Gemeentes worden het eerste aanspreekpunt voor sociale aangelegenheden, landsdelen voor ruimtelijk-economisch beleid, maar ook cultuur en arbeidsmarktbeleid.

- Alle bestuurslagen krijgen het recht een eigen belastinggebied in te voeren. Dat mag echter alleen binnen een globaal raamwerk waarin de totale lasten voor burgers en bedrijven gelijk blijft.

- Alle gemeentes en provincies moeten een begrotingsbeleid en een uitgavenbeleid voeren waarbij op basis van een gemiddelde van vier jaren geen tekort mag bestaan. Twee jaren met overschrijdingen van het uitgavenkader kan leiden tot een boete die verrekend kan worden met toekomstige overschotten.

- Rijk en landsdelen zetten een landelijk investeringsfonds op waarin het Rijk de aardgasbaten inbrengt en de provincies de opbrengsten en dividenden van energiebedrijven. Dit fonds verstrekt leningen voor investeringen in duurzame energie en innovatie gebruik makend van de ervaringen van de regionale ontwikkelingsmaatschappijen.

Creatief omgaan met geld

Natuurlijk kunnen lagere overheden ook creatief met geld omgaan. Ik heb in de vorige twee bijdrages een aantal genoemd. Een aantal zijn interessant om te onthouden omdat ze ook andere partijen meenemen in investeringen. Een aantal andere instrumenten lijken teveel op creatief boekhouden en zou je niet moeten willen vanuit democratische controle.

Wel:

D66 Gelderland heeft in de campagne van 2011 gepleit voor de opzet van investeringsfondsen voor innovatie en duurzame energie. Een dergelijk fonds bestaat nu: het innovatie en investeringsfonds Gelderland. Dit fonds, ondergebracht bij www.ppmoost.nl financiert bedrijven die kwa technologie nog te veel risico voor banken hebben. PPMOost kan door hun werkwijze ook andere investeerders betrekken.

D66 heeft in de Commissie AFW gepleit voor de opzet van infrastructuurobligaties. Dat zou kunnen voor grotere investeringen die een laag risicoprofiel hebben maar wel een rendement op langere termijn bieden. Dat kan zijn spoor en wegen (met tolheffing) maar oom grootschalige energieprojecten.

D66 overweegt een Gelders Cultuurfonds voor te stellen, waarin zowel de provincie als particulieren vermogen inleggen voor investeringen in projecten

D66 heeft gepleit voor een kapitaalimpuls in Alliander om daarmee een snellere uitrol van zgn. “Smart Grids” mogelijk te maken. daarmee kan decentrale energieopwekking aan elkaar gekoppeld worden. Maar die impuls is beleidgedreven, niet geldgedreven.

Niet:

Een Geldersch wegenfonds opzetten, omdat dan de politieke zeggenschap wegvalt. Ook het financieren van wegen via een DBFM constructie heeft geen zin. De “F” houdt in dat de wegenbouwer ook  de financiering van de weg verzorgt. Nu is het zo dat bouwbedrijven tegen een hogere rente lenen dan overheden, zo ben je dus duurder uit als overheid. Niet doen.

Aandelen nemen in bedrijven omdat er een goed rendement in zit. Voor de hand ligt een verhoging van het aandeel van gelderland in Alliander. Origineler is het om Gelderse beursgenoteerde bedrijven te investeren zoals NEDAP of AKZO, maar daarmee hou je ze niet in Gelderland.

Investeren in onroerend goed en in grond, alleen vanwege het rendement. Gemeentes hebben dat gedaan, daar hebben ze nu schade van. Ook de komende jaren is de enige goede reden om in grond/gebouwen te investeren dat je er een ontwikkeling op gang wilt brengen. Maar natuur kopen doe je voor de natuur, niet voor het rendement.

Projecten gaan doen om het geld maar niet aan Den Haag te hoeven geven. Elk project moet je op zijn merites beoordelen, niet doen vanwege kinnesinne.

Het leger regionaliseren. De Gele Rijders zouden weer een Geldersch corps kunnen worden en we zouden met Maarten van Rossum, net als 1528 naar Den Haag kunnen optrekken en plunderen. We zijn nu wel in 2012. We leven in een rechtstaat. Daarin plunderen we niet.