Schatkistbankieren en de Wet HOF

Er zitten twee olifanten in de kamer van het openbaar bestuur. De ene olifant heet Schatkistbankieren (voornaam Jan-Kees). De andere olifant heet WetHof (voornaam Liesbeth). Schatkistbankieren houdt in dat alle gemeentes en provincies hun vermogens bij het Ministerie van Financien onderbrengt die ze daarvoor een rentevergoeding geeft. De Wet Hof houdt in dat gemeentes en provincies in een jaar niet meer mogen uitgeven dan ze binnen krijgen. Ik ga elk element afzonderlijk uitwerken. Ik neem Gelderland als voorbeeld want die situatie ken ik het beste.

Schatkistbankieren en de Staatsschuld

De belangrijkste reden om schatkistbankieren verplicht te stellen is dat als de vermogens van gemeentes en provincies in beheer van het rijk zijn, deze bezittingen dan meetellen in de berekening van de staatsschuld. Dat doen ze nu niet. De staatsschuld van Nederland is nu ongeveer 400 Mld oftewel bijna 70% van het BNP en daalt door de inbreng van de middelen van decentrale overheden met ongeveer 30 Mld oftewel 7%. Het is overigens een eenmalige truc, want in de echte wereld verlaagt dit niet de totale schuldpositie van Nederland en neemt het niets weg van de noodzaak om de staatsschuld verder omlaag te krijgen.

Kan het anders

Overigens is er een minder ingrijpende manier om hetzelfde doel te bereiken. Er is nu een regel in het Stabiliteitspact (de spelregels van de Euro) dat schulden van decentrale overheden sowieso meetellen in de berekening van de totale schuld. De vermogens van decentrale overheden worden alleen verrekend als ze onder toezicht van de centrale overheid staan. je zou dus ook hier de regel zo kunnen verruimen dat vermogens van decentrale overheden sowieso meetellen. Dit is overigens alleen een nederlands probleem, want in de meeste landen hebben decentrale overheden geen substantiele vermogens.

Schatkistbankieren en begrotingstekort

Er wordt ook gezegd dat schatkistbankieren bijdraagt aan het verlagen van het begrotingstekort. Dat doet het niet. De staat mag de overdracht van vermogens niet als inkomen rekenen, ze mag de vermogens nog niet afromen en ze moet de inbrenger rente vergoeden. Hier geldt vooralsnog het Johnny Jordaan principe “je mag er alleen maar naar kijken, maar aankomen niet”. De rente die het Rijk aan de gemeentes en provincies vergoed is marktconform voor leningen met een korte looptijd, dus ook daar geen winst voor het Rijk. Tenslotte vervangt het schatkistbankieren niet reguliere leningen, zolang nederland makkelijk geld kan aantrekken opde kapitaal markt. Nederland kan zolang het triple AAA is nog steeds goedkoop aan geld komen.

Raken de gemeentes en provincies hun vermogen kwijt

In eerste instantie niet, maar als de vermogens eenmaal bij het Rijk zijn ondergebracht dan is er maar een wet om het ook in beslag te nemen. Daarnaast houdt het voorstel schatkistbankieren ook in dat de provincie gewoon weer geld mag opnemen. Je hebt een spaar rekening bij het Rijk en je mag spaargeld opnemen zolang je niet rood komt te staan en zo lang je voldoet aan de wet Hof (uitleg volgt). Er staat immers ook bij dat er geen leenfaciliteit is (je mag dus niet meer opnemen dan je hebt). Wel worden de uitleen en inleenrentes gelijkgetrokken (dus de staat maakt geen winst met de rente).

Schatkistbankieren en Icesave  / Vestia

Er wordt gezegd dat het maar eens afgelopen moet zijn met beleggende overheden die geld verliezen in roekeloze avonturen. We kennen de Icesave affaire, de debacle van Vestia en eerder de CETECO zaak in Zuid-Holland. Deze affaires zijn eerder de uitzondering dan de regel en hebben elk geleid tot een aanmerkelijke aanscherping van de wettelijke kaders voor financieel vermogensbeheer bij lagere overheden. Het gaat hier om 100pagina’s regelgeving. Overheden mogen alleen investeren in de Euro (geen valutarisico) alleen waardes aankopen met een AAA+ status, het mogen geen aandelen zijn. Dat betekent dat er maar in vijf staatsobligaties geinvesteerd kan worden en een veertigtal financiele obligaties. Daarnaast is het vermogensbeheer extern ondersteund, een tweede bank houdt de tegoeden aan en naast de interne controle bij de provincie is er nog toezicht door de accountant, de rekenkamer en de Staten. Kortom Icesave kan niet meer en Vestia kon al niet.

Schatkistbankieren en rendement

De provincies halen nu een hoger rendement dan met schatkistbankieren. Maar met allen eisen hierboven en met een conservatief beleggingsbeleid ligt het rendement van de provincie Gelderland op 3-3,4%. Dat is minder dan een pensioenfonds, en zou dus tot woedende gepensioneerden leiden. Met de beperkte middelen die een provincie mag inzetten kan het niet hoger. Omdat Gelderland wel een relatief grote speler is op de kapitaalmarkt kan het wel een betere spreiding, hogere rendementen en lagere beheerskosten bereiken dan een gemeente met 50Mln euro te beleggen.  Op het eerste gezicht lijkt de kredietcrisis door te werken op de provincie, maar Gelderland heeft er voor gekozen om haar geld lang weg te zetten in obligaties met een looptijd van 10 jaar. dat komt omdat we het geld niet op korte termijn nodig hebben en vooral op rendement gericht zijn. Waardes met een lange looptijd  hebben een hogere rente dan waardes met een korte looptijd.

Bij schatkistbankieren zijn de rentes gebaseerd op korte periode vastzetten. Dat betekent dat je een lage rente krijgt van ca.1,8-2%. dat zou anders zijn als Gelderland zijn geld lang kan wegzetten bij het rijk, maar meer smaken biedt het Ministerie van Financien niet.

Rendementsverlies voor Gelderland

Het overgaan op schatkistbankieren zou voor een totaal vermogen van 4,4 Mld Euro ongeveer leiden tot een verlies van 40-60 Mln Euro rendement per jaar. Dat is het verschil tussen 3,2% en 2% rente.  dat is geen gratis geld, dat betekent 40-60 Mln minder inkomsten voor de provincie en ook 40-60 Mln minder uitgaven. Kortom het heeft consequenties, want het gaat om 5% van de begroting, ongeveer 20% van het jaarlijks investeringsbedrag. Om een orde van grote te geven 60 Mln is de hele begroting sociaal en cultuur, het volledige natuurbeheer of de helft van het regionaal economisch beleid. In investeringen gaat om de bijdrage van de provincie aan Park Lingezegen, de herstructurering van de Bommelerwaard of om de traverse Dieren. Het is ook gelijk aan de gehele bijdrage aan waterveiligheid of over 5 jaar gerekend de hele Gelderse inbreng aan de aanleg van de verlengde A15. Geld is niet gratis.

Schuld en Boete

Een interessante vraag is over de wijze van invoering van het schatkistbankieren. het lente-akkoord kondigt aan dat het per 1.1.2013 verplicht wordt ingevoerd. De vraag is of het geleidelijk gaat met het verlopen van contracten of in een keer. De geleidelijkheid heeft te maken met de contracten die onder obligaties liggen of andere voorwaarden. Veel waardes met en rendement boven de 3% zijn lang weggezet. dat betekent dat een obligatie een looptijd van 10 jaar heeft. Vervroegd aflossen kan soms niet of soms alleen tegen een boete. Soms is er een markt voor obligaties en dan kun je verkopen. Op verkoop kun je winst of verlies maken.  Als je in een keer alles moet verkopen (en dat is nogal wat) dan gaan alle overheden 30 Mld Euro aan tegoede in een korte periode verkopen. Als het aanbod toeneemt daalt de vraag. Als er sprake is van “gedwongen verkoop” dan daalt de prijs. Kortom je kunt zomaar 10-15% waardeverlies hebben: in dit geval 4,5 Mld Euro die  naar het buitenland verdampen en noch tegoed komen aan de Nederlandse staat noch aan investeringen in de nederlandse samenleving. Zonde dus.

Schatkistbankieren: een politieke afweging

Onoorbaar geld

Er wordt soms een sfeer geschapen dat het een schande is dat een aantal overheden een groot vermogen hebben. Het feit dat Gelderland een groot eigen vermogen heeft is echter een consequentie van het investeren in nieuwe technologie in het begin van de 20ste eeuw, e liberalisering van de electriciteitsmarkt onder aanvoering van de EU en van de Paarse kabinetten en de privatisering van deze bedrijven ook onder invloed van het neo-liberale denken. Kortom zo hebben Hans Wijers en Laurens-Jan Brinkhorst het gewild. Aangezien Nuon niet verkocht is aan een filantropische organisatie heeft Gelderland het onderste uit de kan gehaald. Er is niets oneerbaars aan het verkrijgen van een vermogen. Het is alleen jammer dat de zuidelijke en oostelijke provincies grote aandeelpakketten hadden en de drie Randstadprovincies niet.

Eigen beleid

Vervolgens zetten de provincies die middelen in. Inderdaad de forse rendementen van de vermogens maken het mogelijk om beleid te voeren dat het rijk niet wil, en de westelijke provincies niet kunnen. Je zou blij kunnen zijn met de gedachte dat als het Rijk het regionaal economisch beleid decentraliseren (de kop indrukken) industrie en technologieprovincies als Overijssel, Gelderland en Brabant dat vorm kunnen geven. Als Bleker de natuur op sterk water zet, kunnen de rijke provincies doorgaan met aankopen beheer van natuur. Als Zijlstra voor elke Gelderlander nog maar 6 Euro cultuursubsidies geeft (maar wel 100 Euro per Amsterdammer), dan kan Gelderland nog een vorm van beschaving in stand houden. Oftewel de eigen vermogens van de provincies maken het mogelijk de ongelijke verdeling van rijksmiddelen enigszins te verzachten.

Beleggen in het buitenland

Maar er is ten principale wel een moreel voordeel aan schatkistbankieren. Doordat het vermogen van Gelderland internationaal belegd wordt, investeert Gelderland indirect in de Duitse sociale voorzieningen, in de Spaanse infrastructuur, in de Belgische taaltwisten en in de Franse spilzucht. dat is geen intentie maar wel een effect. D66 Gelderland heeft gezegd dat ook het beleggen (en niet alleen het rendement) van het beleggen ook meerwaarde voor Gelderland moet hebben. Bijdragen aan nationale gezonde financien is ook een Gelders belang, net als het een haags belang is dat lokale overheden gezonde financien hebben. Scahtkistbankieren is proncipieel geen probleem, alleen moet je wel een gesprek hebben over de consequenties van het lagere rendement of kijken of het Rijk interessantere producten heeft. Gelderland zou best voor eeuwig zijn geld aan het Rijk willen geven, maar dan in ruil voor 3% rente. Goooeie deal voor beiden! Je zou het ook kunnen weggeven maar dan voor een structureel hogere uitkring van het provinciefonds met 170 Mln Euro.

Naar een nieuw bestuursakkoord

Ik hint er naar dat het overgaan naar schatkistbankieren consequenties heeft en invloed heeft op de relaties tussen overheden. In 2011 is dat vormgeven in een bestuursakkoord. Het lenteakkoord is eerder een wijziging van Bijlage 3 A bij voetnoot 17 van artikel3b van de algemene voorwaarden. De grondwet wordt via de bijkeuken verbouwd. Zo vindt D66 dat je bestuurlijke vernieuwing realiseert, dat doe je met open vizier in een debat over voor en nadelen. Dit is een variant op het aanranden van de grondwet in de traditie van de PVV.

In een bestuursakkoord ga je kijken naar het probleem en ga je uit van een dialoog op basis van een gedeelde analyse.Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat. We zijn geen federale staat aar de deelstaten een lange neus trekken naar de centrale overheid. maar we zijn ook geen centralistische republiek waarbij de lokale overheid het uitvoeringsloket is van het Rijk. Als we een van de twee modellen willen (in 2010-2011 was Gelderland bezig een deelstaat te worden, terwijl de gemeentes loketten van het Rijk werden) dan moeten we binnen de partijen en tussen de partijen daar een volwassen gesprek voeren.

Zonder dat gesprek krijgen we een onderlinge afrekening. Gelderland zal dan alle vrijwillige bijdrages aan rijksbeleid schrappen.Om een idee te geven: geen A15 doortrekken, maar ook geen oplossing van het spoor in de Achterhoek, geen bijdrage aan de verbreding van de A1 maar ook geen bijdrage aan de spoorlijn Apeldoorn-Arnhem. Het betekent dat we Het Gelders Orkest niet redden, Loevestein niet restaureren en als het even kan dat we zorgen dat Utrecht en Holland natte voeten krijgen. In de middeleeuwen hebben de Graven van Holland en de Hertogen van Gelre om minder oorlog gevoerd. Zo heeft de Gelderse Maarschalk Maarten van Rossum in 1528 Den Haag bezet. Wij laten de Gele Rijders thuis, want in Nederland kunnen we in 2012 beschaafder met elkaar omgaan. Dat is ook de winst van het lente-akkoord.

De wet Hof komt maandag